ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ = ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ  ΥΓΕΙΑ

"Ομιλία ενός εργάτη σ΄ ένα γιατρό"

«Ξέρουμε ’μεις τι είναι αυτό που άρρωστους μας κάνει!

Σαν αρρωστήσουμε, ακούμε

Πως είσαι συ που θε να μας γιατρέψεις.

Δέκα χρόνια ολόκληρα, μας λένε

Σ’ όμορφα σχολειά

Με τα λεφτά του λαού χτισμένα

Μάθαινες το πώς να γιατρεύεις και για τις γνώσεις σου αυτές

Ξοδεύτηκε μια περιουσία

Πρέπει λοιπόν να είσαι ικανός να μας γιατρεύεις.

Είσαι ικανός;

Όταν σε σένα ερχόμαστε

Παραμερίζεις τα κουρέλια μας

Και ακροάζεσαι κάθε σπιθαμή απ’ το γυμνό κορμί μας.

Όσο για την αιτία της αρρώστιας μας

Μια ματιά να ’χες ρίξει στα κουρέλια μας

Θα σου ’λεγε περισσότερα. Είναι η ίδια αιτία που φθείρει

Το κορμί μας και τα ρούχα μας.

Ο πόνος που έχουμε στον ώμο μας

Προέρχεται από την υγρασία. Απ’ αυτήν

Προέρχεται όμως και η κηλίδα στον τοίχο του σπιτιού μας.

Πες μας λοιπόν:

Από πού προέρχεται η υγρασία;

Πάρα πολλή δουλειά και πολύ λίγο φαγητό

Αδύναμους μας κάνουν και μας αρρωσταίνουν

Η συνταγή σου λέει:

Πρέπει να πάρετε βάρος

Μπορείς και στα βούρλα να πεις

Ότι δεν πρέπει να βρέχονται.

Πόσο καιρό μπορείς να μας αφιερώσεις;

Βλέπουμε: ένα χαλί στο σπίτι σου

Κοστίζει τόσα, όσα σου φέρνουνε

Πέντε χιλιάδες δικές μας επισκέψεις.

Κατά πάσα πιθανότητα θα ισχυρισθείς πως

Είσαι αθώος. Της υγρασίας η κηλίδα

Στον τοίχο του σπιτιού μας

Λέει το ίδιο.»

(Bertold Brecht 1898-1956. Μετάφραση Νάντιας Βαλαβάνη. Δίγλωσση έκδοση, Ανθολόγηση Κώστα Μιλτιάδη, Εκδ. Κοροντζή, 2009).

Στο παραπάνω ποίημα, του Bertold Brecht, ενός από τους μεγαλύτερους, σύγχρονους, θεατρικούς συγγραφείς, θίγεται πολύ εύστοχα το ζήτημα της συσχέτισης της υγείας με την κοινωνική τάξη.
Ανεξάρτητα από τις διάφορες ερμηνείες και θεωρητικές προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί, παράγοντες όπως η εκπαίδευση, οι συνθήκες εργασίας και η κατοικία, ως στοιχεία της κοινωνικής τάξης, είναι καθοριστικοί του επιπέδου υγείας του ατόμου και του πληθυσμού.
Οι επιδημίες που χαρακτηρίζουν την περίοδο του Μεσαίωνα αποτελούν ίσως την καλύτερη απεικόνιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ του κοινωνικού-βιοτικού επιπέδου και του επιπέδου της υγείας. Η καλλιέργεια της γης, σε μια, φεουδαλικού τύπου, δομή μεταξύ του 9^ου και 15^ου αιώνα σε πολλά δυτικοευρωπαϊκά κράτη, κάθε άλλο παρά ανταγωνιστική ήταν. Οι γαιοκτήμονες προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις δύσκολες περιστάσεις, δεδομένης και της όχι και τόσο εξελιγμένης γεωργικής τεχνικής, εκμεταλλεύονταν σκληρά τους καλλιεργητές και τους δουλοπάροικους που εργάζονταν για να εξασφαλίσουν ικανοποιητικές ποσότητες τροφής, διαβιώντας σε άθλιες συνθήκες, εξασθενημένοι και αδύναμοι. Έτσι η έλευση των επιδημιών και η διασπορά τους διευκολυνόταν στο έπακρο.

Οι ανισότητες που παρουσιάζονται σε θέματα υγείας, μεταξύ ανθρώπων διαφορετικής κοινωνικής τάξης μπορούν να αποδοθούν τόσο στις διαφορετικές συμπεριφορές, όσο και στις διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης και εργασίας τους. Ωστόσο όμως είναι και αποτέλεσμα, των διαφορών που προκύπτουν από τις κοινωνικά δομημένες ευκαιρίες της εκάστοτε κοινωνικής ομάδας.

Μια συγκριτική μελέτη (Andersen et al., 1987), μεταξύ τεσσάρων σκανδιναβικών χωρών (Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Νορβηγία), επαλήθευσε την ύπαρξη των ανισοτήτων. Διαπιστώθηκε, ότι οι εκπαιδευμένοι μη χειρώνακτες (καθηγητές, γιατροί, νοσηλευτές) είχαν χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από τους χειρώνακτες (βιομηχανικούς εργάτες, ξενοδοχοϋπαλλήλους). Αξιοσημείωτο είναι, ότι οι ομάδες με τα μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας, παρουσίαζαν μεγαλύτερη θνησιμότητα σε όλες τις αιτίες θανάτου και όχι μόνο στις ασθένειες που σχετίζονται με επαγγελματικούς κινδύνους.

Οι υγειονομικές διαφοροποιήσεις που προκαλούν τις ανισότητες στην υγεία δεν αφορούν φυσικά σε βιολογικούς παράγοντες και βιολογικές διαφορές, που παρατηρούνται μεταξύ ανθρώπων διαφορετικού φύλου και ηλικίας, αλλά αποτελούν προϊόν μιας άδικης περιβαλλοντικής και κοινωνικής επιρροής. Η υγεία και η αρρώστια δεν είναι απλώς βιολογικά προσδιορισμένα  φαινόμενα. Σχετίζονται με το περιβάλλον που ζούμε, την φύση της εργασίας μας και την ποιότητα της διατροφή μας.

Το 1848 ο Γερμανός παθολόγος Virchow R. (ιδρυτής της κοινωνικής ιατρικής έρευνας), για να διαπιστώσει τα αίτια μιας επιδημίας τύφου πραγματοποίησε μια έρευνα στο Oberschlesien. Αυτή η έρευνα περιλάμβανε περιγραφή της κοινωνικής κατάστασης του πληθυσμού που ήταν πολωνικής καταγωγής. Διαπίστωσε την αθλιότητα της διαβίωσης τους. Τα σπίτια ήταν κατασκευασμένα από πηλό και οι άνθρωποι συγκατοικούσαν με τα ζώα, σε χώρους που έμοιαζαν με αποθήκες. Η διατροφή τους ήταν πατάτες, λάχανα, γάλα και ενίοτε αλεύρι. Οι άνθρωποι αυτοί, σκλάβοι των Πρώσων και της καθολικής εκκλησίας, ήταν «καταδικασμένοι» να ζουν εξαρτημένοι και αμαθείς, με μηδενικές προοπτικές ανόδου του βιοτικού και πνευματικού επιπέδου τους. Όσο πιο άθλια και μίζερη ήταν η διαβίωση τους, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η εμφάνιση του τύφου.

Από τα τέλη του 19^ου και τις αρχές του 20^ου αιώνα άρχισαν να εισάγονται μέτρα κοινωνικής υγιεινής, με την έννοια της συνολικής βελτίωσης των συνθηκών ζωής και διαβίωσης των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων. Φυσικά με τη βιομηχανική ανάπτυξη το ενδιαφέρον εστιαζόταν περισσότερο στην υγεία των εργατών, προκειμένου να υπάρχει επαρκές και υγιές εργατικό δυναμικό.

Παρά ταύτα η υγεία δεν είναι ακόμη, ένα αγαθό που μοιράζονται εξίσου όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη.  Οι κίνδυνοι που απειλούν την υγεία κατανέμονται ανομοιόμορφα τόσο ανάμεσα στα μέλη του αυτού πληθυσμού, όσο και μεταξύ διαφορετικών πληθυσμών. Η απουσία οικονομικών πόρων φανερώνει πλέον το μέγεθος των υγειονομικών ανισοτήτων, όχι μόνο μεταξύ πλουσίων και φτωχών, αλλά και μεταξύ των ηπείρων. Στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Αφρικής Ασίας και Λατινικής Αμερικής, που χαρακτηρίζονται από χαμηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και μεγάλο ποσοστό φτώχειας, εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από υποσιτισμό, που δημιουργεί κατ’ επέκταση περιορισμένη ικανότητα για εργασία και εξασθενημένη αντίσταση στις ασθένειες. Οι θάνατοι οφείλονται κυρίως σε μολυσματικές ασθένειες που συνδέονται άμεσα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες αυτών των χωρών και αποτελούν ανασταλτικό παράγοντα οικονομικής προόδου. Είναι φανερό, ότι οι ανισότητες στο επίπεδο υγείας, μεταξύ των αναπτυγμένων χωρών και χωρών του Τρίτου Κόσμου συμβαδίζουν με αντίστοιχες ανισότητες σε άλλους τομείς της οικονομικής ζωής αυτών των χωρών. 

Παράλληλα στις αναπτυγμένες χώρες, τα υψηλά επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα, η έκθεση στη σκόνη και σε τοξικές ουσίες και ο κίνδυνος εργατικών ατυχημάτων αυξάνουν τα ποσοστά θνησιμότητας μεταξύ των χειρωνακτών βιομηχανικών εργατών.

Πέρα από ορισμούς και θεωρίες ( θεωρία Μαρξ, θεωρία Βέμπερ, σχολή λειτουργιστών), οι κοινωνικές τάξεις είναι κοινωνικά και οικονομικά σύνολα, μεταξύ των οποίων αναπτύσσονται σχέσεις ανισότητας και σε ό,τι αφορά στην υγεία, οι ανισότητες σχετίζονται με το επίπεδο υγείας, την προσφορά υπηρεσιών υγείας, την πρόσβαση στη διαθέσιμη φροντίδα και την ίση ποιότητα στη φροντίδα.

Επομένως, ανεξάρτητα αν ο διάλογος για τον καταλληλότερο τρόπο ερμηνείας και μέτρησης των  στοιχείων που συνδέουν τις κοινωνικές συνθήκες και την υγεία είναι ανοικτός, παραμένει το δεδομένο της αλληλεπίδρασης, μεταξύ της κοινωνικής θέσης και της ασθένειας και υγείας, σε όλη τη διάρκεια του κύκλου της ζωής.