Τα Δικαιώματα των Ασθενών

Σήμερα, ίσως περισσότερο από ποτέ, τίθεται επιτακτικά το ζήτημα της αρετής και της ευθύνης του επιστήμονα, η οποία δεν σταματά εκεί όπου τελειώνει το έργο του. “...πᾶσά τε ἐπιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και τῆς ἄλλης ἀρετῆς πανουργία, οὐ σοφία φαίνετaι....” υποστήριζε ο Πλάτων δια στόματος Μενέξενος (Πλάτωνος, “Μενέξενος” 347 a). Kάθε, δηλαδή, πνευματική επίδοση, όταν χωρίζεται από τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή, φαίνεται πανουργία και όχι σοφία. Ομοίως ο Παπανούτσος  αναφέρει πως “άκρη δεν έχει κανενός η ευθύνη, εφόσον έγινε η αιτία ν’ αρχίσει να ξετυλίγεται μια σειρά πράξεων”.

Αδιαμφισβήτητα, η σχέση των ασθενών με τους λειτουργούς υγείας διέπεται και πλαισιώνεται από ιδιαίτερους και ξεχωριστούς κανόνες, ακριβώς λόγω της παροχής υπηρεσιών που σχετίζονται με το πολυτιμότερο αγαθό που αποτελεί τη βάση κάθε παραγωγικής δραστηριότητας, την υγεία.

Στο χώρο της υγείας, η Δεοντολογία και η Ηθική κατέχουν πρωταρχική θέση, γεγονός που καταδεικνύεται από την αρχαιότητα και την εποχή του Έλληνα πατέρα της Ιατρικής, Ιπποκράτη (ωφελέειν ή μη βλάπτειν). Ηθικά ζητήματα περιλαμβάνονται σε κάθε σχεδόν κατάσταση. Ακόμη και μια, εκ πρώτης όψεως, απλή, περιγραφική δήλωση, ενδέχεται να εμπεριέχει μια αξιολογική στάση. Βέβαια, ο ρόλος της ηθικής κρίσης είναι εμφανέστερος στις πιο περίπλοκες καταστάσεις, όπου ο επαγγελματίας υγείας χρειάζεται να αποφασίσει πώς να δράσει σε σχέση με το όφελος και τα δικαιώματα τους ασθενούς του.

Η προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διασφάλισης του επιπέδου φροντίδας για την υγεία των πολιτών. Στην Ελλάδα, το 1992, με το νόμο Νόμο 2071/ΦΕΚ 123/92, άρθ. 47, διατυπώνονται τα δικαιώματα του ασθενούς, σε μια προσπάθεια προστασίας του πολίτη, σε συνδυασμό με καλύτερη παροχή υπηρεσιών υγείας. Μεταξύ άλλων, στο συγκεκριμένο νόμο αναφέρεται: το δικαίωμα προσεγγίσεως του ασθενούς στις υπηρεσίες του νοσοκομείου, το δικαίωμα της παροχής φροντίδας σ’ αυτόν με τον οφειλόμενο σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, το δικαίωμα να συγκατατεθεί ή να αρνηθεί κάθε διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη, που πρόκειται να διενεργηθεί σε αυτόν, το δικαίωμα άρτιας πληροφόρησης, το δικαίωμα  κατάθεσης, αρμοδίως, διαμαρτυριών και ενστάσεων.

Είναι φανερό ότι παρέχεται αδρά ένα βασικό πλαίσιο κατοχύρωσης των δικαιωμάτων του ασθενούς. Στην πράξη όμως διαπιστώνεται, συχνά, ελλιπής ευαισθητοποίηση σε στοιχειώδη ζητήματα Βιοηθικής. Ο φόρτος εργασίας, η ολοένα αυξανόμενη προσέλευση των ασθενών στο νοσοκομείο, η πιθανή αντικειμενική αδυναμία του ασθενούς να αντιληφθεί τη βαρύτητα και τη σοβαρότητα της κατάστασής του, οι ιδιαίτερες και ενίοτε άκρως στρεσογόνες συνθήκες άσκησης του κλινικού έργου, το ιδιόμορφο κοινωνικό-πολιτισμικό σύμπλοκο που καθορίζει τη στάση όλων μας απέναντι στην ασθένεια ή ακόμα και η συνεχώς αυξανόμενη απαίτηση των ασθενών για πιο ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, αποτελούν, ορισμένες φορές, μερικές από τις αιτίες δημιουργίας της εντύπωσης παραγνώρισης των δικαιωμάτων των ασθενών.

  Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι, το να καθοριστεί ποιο είναι το καλύτερο για τον ασθενή σε μια συγκεκριμένη περίπτωση και ποιες είναι οι ενδεικνυόμενες δράσεις που απορρέουν από την επιθυμία για ευεργεσία του, δεν είναι απλό και αυτονόητο. Το ίδιο ισχύει για όλες τις βασικές δεοντολογικές αρχές, όπως ο σεβασμός της αυτονομίας, αξιοπρέπειας και ιδιωτικότητας του ατόμου, η ισότητα, η ειλικρίνεια, η εμπιστοσύνη κ.λ.π. Οι ηθικές αποφάσεις μπορεί να αποβούν ακόμη πιο δύσκολες λόγω της ταυτόχρονης ύπαρξης συγκρουόμενων αξιών μέσα στην ίδια περίπτωση. Η εστίαση στις υποχρεώσεις ενός ατόμου μπορεί σε μια περίπτωση να έχει μεγαλύτερη σημασία από την εστίαση στα δικαιώματά του ενώ σε μια άλλη περίπτωση μπορεί να ισχύει το αντίθετο.

Προκύπτει, λοιπόν, ως αδήριτη ανάγκη, εμείς οι λειτουργοί της υγείας, να συμβάλλουμε συντονισμένα μέσω των επαγγελματικών και επιστημονικών μας συλλογικών οργάνων να διαμορφώσουμε και, κυρίως, να εφαρμόσουμε ηθικούς κανόνες, που συνοψίζουν αυτό που θεωρείται σωστό, δέον, πρέπον, αρμόζον, αναγκαίο και ορθό. Επιβάλλεται να αναπτύξουμε την ηθική ικανότητα που ξεκινά αρχικά από τη συμμόρφωση – πειθαρχία σε εξωτερικά επιβαλλόμενους κανόνες ή μαθημένα πρότυπα, για να εξελιχθεί στη συνέχεια μέχρι το επίπεδο της συνειδητής ηθικής επιλογής και του αναστοχασμού. Το χρωστάμε στους ασθενείς μας.