Επαγγελματικοί κίνδυνοι στην γεωργία

Ό τομέας της γεωργίας είναι η 2η μεγαλύτερη πηγή απασχόλησης παγκοσμίως μετά των τομέα των υπηρεσιών. Ένα υψηλό και σημαντικό ποσοστό των εργαζομένων στη γεωργία είναι γυναίκες και σε πολλές χώρες, κυρίως της Αφρικής και της Ασίας, η γεωργία αποτελεί τον σημαντικότερο τομέα της γυναικείας απασχόλησης. Οι γυναίκες και τα παιδιά των αγροτών είναι επίσης εκτεθειμένα σε τραυματισμούς, γιατί έρχονται σε επαφή με κινδύνους στα κτίσματα και τις αγροικίες συμμετέχοντας ή όχι στις αγροτικές εργασίες. 

Η παιδική εργασία είναι πιο διαδεδομένη στη γεωργία σε σχέση με οιονδήποτε άλλο οικονομικό τομέα, και αντιπροσωπεύει περίπου το 70% της παιδικής εργασίας σε όλο τον κόσμο. Επιπλέον, δεδομένου ότι, πολλά παιδιά, ηλικίας μικρότερης από αυτή της απασχόλησης, ζουν στις περιοχές γεωργικών εκμεταλλεύσεων, ο κίνδυνος των ατυχημάτων και των ασθενειών, για αυτά, αυξάνεται σημαντικά. Επίσης, στις γεωργικές εργασίες, παρατηρείται μια υψηλή συμμετοχή μεταναστών με αποκλειστική σχέση εργασίας ή ως εποχικοί εργάτες γης.

Αγροτικά ατυχήματα - Τραυματισμοί

Οι γεωργικές καλλιέργειες περιλαμβάνουν τη χρήση μιας ευρείας ποικιλίας επικίνδυνων μηχανημάτων και διαδικασιών. Ανάμεσα στα πιο κοινά είναι ελκυστήρες, καλλιεργητές, σβάρνες, εξοπλισμός σποράς, ψεκαστήρες, μηχανές κουρέματος, πιεστήρια, μύλοι, φορτηγά, βαγόνια, ρυμουλκούμενα, οχήματα παντός εδάφους, τρυπάνια, διασκορπιστές κοπριάς και εξοπλισμός ανύψωσης. Επιπλέον, ένα ευρύ φάσμα εργαλείων χειρός χρησιμοποιείται τόσο στη γεωργική παραγωγή όσο και κατά τη διενέργεια επισκευών. 

Τα γεωργικά μηχανήματα ευθύνονται για το 50% των θανάτων σε αγροτικούς χώρους και για το 18% των σοβαρών τραυματισμών που μπορεί να προκαλέσουν μόνιμες αναπηρίες όπως ακρωτηριασμό άκρων. Οι τραυματισμοί στον αγροτικό χώρο σχετίζονται με απλά θλαστικά τραύματα έως και με μερική ή ολική αναπηρία και συμβαίνουν από την χρήση μηχανοκίνητων μέσων ή εργαλείων όπως οι γεωργικοί ελκυστήρες και τα πριόνια σε βαθμό που η γεωργική δραστηριότητα να θεωρείται ως ένας από τους πιο ανασφαλείς τομείς, τόσο στις ανεπτυγμένες, όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. 

Το ίδιο το γεγονός ότι τα γεωργικά μηχανήματα χρησιμοποιούν τεράστια δύναμη για την εκτέλεση μιας εργασίας, κάνει τη λειτουργία τους ένα δυνητικό κίνδυνο ατυχημάτων, τόσο για τον χειριστή, όσο και για τους παρευρισκόμενους. Ακόμα κι αν οι κατασκευαστές προσπαθούν να εξασφαλίσουν ότι τα μηχανήματα τους είναι όσο το δυνατόν ασφαλή, η φύση κάποιων εργασιών δημιουργεί κινδύνους που ενυπάρχουν και δεν μπορούν να αφαιρεθούν. Τα περισσότερα, μάλιστα, ατυχήματα με γεωργικά μηχανήματα αποδίδονται σε ανθρώπινο σφάλμα.

Εργονομικοί κίνδυνοι

Η γεωργία θεωρείται γενικά, τόσο από τους γεωργούς, όσο και από το ευρύ κοινό, ως ένα υγιές υπαίθριο επάγγελμα που προάγει τη φυσική δραστηριότητα. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι ότι λόγω της φύσης των γεωργικών εργασιών, οι αγρότες και οι εργαζόμενοι στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις είναι εκτεθειμένοι σε εργονομικούς κινδύνους που προκύπτουν από την αναγκαστική προσαρμογή των εργαζομένων στο πλαίσιο, το περιβάλλον και τις απαιτήσεις της συγκεκριμένης παραγωγικής δραστηριότητάς τους. 

Εργονομικοί παράγοντες που επηρεάζουν την υγεία των γεωργικών εργαζομένων περιλαμβάνουν α) τη φύση του φυσικού περιβάλλοντος εργασίας (θόρυβος, θερμότητα, φωτισμός, θερμική άνεση) β) τις γεωργικές εργασίες που πρέπει να εκτελεστούν, γ) την τεχνολογία που εφαρμόζεται στις προβλεπόμενες εργασίες, ε) τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένα τα καθήκοντα και δ) τα χαρακτηριστικά των εργαζομένων (δημογραφικά στοιχεία, φυσιολογία, ανθρώπινο λάθος). 

Η εκβιομηχάνιση της γεωργίας έχει εισαγάγει πολλές νέες συσκευές και εργαλεία, ενώ έχει δοθεί μικρή προσοχή στον εργονομικό σχεδιασμό. Η συχνή χρήση των γεωργικών μηχανημάτων και εργαλείων χειρός εκτός από το γεγονός ότι προδιαθέτει την εμφάνιση τραυματισμών, είναι συνθήκη που αναγκάζει τους αγρότες να εκτίθενται σε κραδασμούς, μηχανικές δονήσεις και σωματικές καταπονήσεις.  Δονήσεις και κραδασμούς μπορεί να υφίσταται ολόκληρο το σώμα ή μόνο τα άκρα ανάλογα με τον τύπο της εργασίας και το είδος και τη χρήση του εξοπλισμού. Η παρατεταμένη έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρούς μυϊκούς πόνους και άλλες μυοσκελετικές διαταραχές. 

Παράλληλα, η ορθοστασία, το πολύωρο περπάτημα σε ανώμαλο έδαφος στο χωράφι, οι άβολες στάσεις, η υπερβολική κάμψη του κορμού και η μεταφορά φορτίων που απαιτούνται για πολλές γεωργικές εργασίες, λειτουργούν ως πηγή εμβιομηχανικών φορτίσεων στο μυοσκελετικό σύστημα. Η υιοθέτηση παρατεταμένης κάμψης στην οσφύ και η εργασία κοντά στην επιφάνεια του εδάφους για την κοπή φυτών, το ξεβοτάνισμα, τη συλλογή φρούτων και η άρση βαριών αντικειμένων συσκευασίας καταπονούν το μυοσκελετικό σύστημα και ευθύνονται για τον επιπολασμό χρόνιου πόνου και δυσλειτουργιών. 

Μελέτες σε αγροτικούς πληθυσμούς έχουν αναδείξει την επίδραση της ενασχόλησης με τις αγροτικές εργασίες ως παράγοντα κινδύνου για συχνά και επώδυνα μυοσκελετικά σύνδρομα, παράλληλα με άλλα προβλήματα υγείας.

Ο γεωργικός κλάδος πλήττεται ιδιαίτερα, σε βαθμό, που ερευνητές αναφέρουν πως το 93% των επαγγελματικών παθήσεων στον τομέα της γεωργίας αφορούν μυοσκελετικές διαταραχές, την ίδια στιγμή που ελλείπουν μέτρα πολιτικής ειδικά για την προστασία της εργασιακής ομάδας των γεωργών. Τα σχετικά μέτρα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, ενώ αναφέρονται ρητά στην ασφάλεια, αυτή επικεντρώνεται στην ασφάλεια των τροφίμων και οριακά μόνο, έμμεσα και προαιρετικά - πχ στην ολοκληρωμένη διαχείριση - έχουν ως αντικείμενο τον παραγωγό της τροφής.

Χημικοί κίνδυνοι

Τα αγροχημικά (λιπάσματα, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, παρασιτοκτόνα, μυκητοκτόνα κλπ), που χρησιμοποιούνται ευρέως στη συμβατική γεωργία, σε ολόκληρο τον κόσμο, συνιστούν κίνδυνο για την υγεία των απασχολούμενων στη γεωργία αλλά και ολόκληρου του πληθυσμού της υπαίθρου αλλά και του αστικού, μέσω της κατανάλωσης των προϊόντων. 

Η έκθεση στα φυτοφάρμακα αφορά σε διάφορα μέρη του σώματος, εξαρτάται από τα γεωργικά καθήκοντα και γίνεται μέσω του δέρματος, της εισπνοής, της κατάποσης ή μέσω των οφθαλμών. Η απορρόφηση μέσω του δέρματος αποτελεί την κύρια οδό για τα ευρέως χρησιμοποιούμενα εντομοκτόνα, μυκητοκτόνα και ζιζανιοκτόνα, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που οι χρήστες δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Σε φυσιολογικά επίπεδα έκθεσης οι δερματικές βλάβες ή άλλα συμπτώματα δεν μπορούν να παρατηρηθούν, έτσι ώστε η απορρόφηση λαμβάνει χώρα χωρίς τη γνώση των εργαζομένων. Ορισμένες ομάδες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες για απορρόφηση μέσω του δέρματος, όπως οι γυναίκες (ιδιαίτερα οι  έγκυες), τα παιδιά και τα άτομα με περισσότερο σωματικό λίπος. 

Η εμφάνιση τοξικών εκδηλώσεων των φυτοφαρμάκων στον ανθρώπινο οργανισμό μπορεί να είναι οξεία ή χρόνια. Οι οξείες τοξικές επιδράσεις αφορούν συνήθως  περιπτώσεις ατυχημάτων στη διάρκεια επαγγελματικής  έκθεσης. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ κάθε χρόνο συμβαίνουν 3.000.000 οξείες δηλητηριάσεις από φυτοφάρμακα από τις οποίες 20.000 είναι θανατηφόρες. 

Αρκετές μελέτες έχουν ασχοληθεί με τη χρόνια επίδραση των φυτοφαρμάκων στην υγεία των αγροτών, η οποία συνδέεται με νευρολογικές επιδράσεις, πρόκληση φλεγμονωδών αντιδράσεων στο νευρικό ιστό και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης εγκεφαλικών όγκων. Επίσης, έχουν καταγραφεί διαταραχές γνωσιακών λειτουργιών και ελλείμματα μνήμης, δερματίτιδες και εγκαύματα, συγγενείς διαμαρτίες του γαστρεντερικού συστήματος και γαστρεντερικές διαταραχές, ερεθισμός βρόγχων, πνευμόνων και αναπνευστική δυσλειτουργία, ηπατοτοξικότητα, αύξηση κινδύνου εμφάνισης μυοκαρδιακού επεισοδίου, νεφρολογική επίδραση [52], αυξημένη επίπτωση νεοπλασιών και καρκινογένεση, μεταλλαξιογόνο δράση και χρωμοσωματικές ανωμαλίες, επιδράσεις στην αναπαραγωγική ικανότητα των οργανισμών και τη φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου, σε έκθεση εγκύων.

Θόρυβος

Ο θόρυβος είναι ένας σοβαρός επαγγελματικός κίνδυνος για όσους εργάζονται

στον τομέα της γεωργίας. Η απώλεια της ακοής μπορεί να προκύψει από μια έντονη έκθεση ή εξαιτίας αθροιστικής έκθεσης σε θόρυβο. Η κύρια πηγή θορύβου είναι ο αγροτικός εξοπλισμός ή ο εξοπλισμός της ζωικής παραγωγής.  Τα υψηλά επίπεδα θορύβου αποτελούν έναν επιπλέον κίνδυνο για την ασφάλεια στην εργασία, δυσχεραίνοντας την επικοινωνία ενώ ενδέχεται να αυξήσουν την κόπωση των εργαζομένων και να προκαλέσουν ευερεθιστότητα, μειώνοντας παράλληλα την απόδοση. 

Θερμική καταπόνηση - Ακτινοβολία

Η γεωργική δραστηριότητα εκθέτει τους εργαζόμενους σε καιρικές συνθήκες υπό την επίδραση των οποίων καλούνται να επιτελέσουν το έργο τους. Ενώ ορισμένες γεωργικές επιχειρήσεις ελέγχουν αυτούς τους παράγοντες (πχ. θερμοκήπια) επί της ουσίας η γεωργική δραστηριότητα λαμβάνει χώρα στο ύπαιθρο με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο έκθεσης στους περιβαλλοντικούς παράγοντες. 

Οι εργαζόμενοι ειδικότερα στον αγροτικό τομέα υπόκεινται σε θερμική καταπόνηση όταν το εργασιακό τους περιβάλλον είναι υπερβολικά θερμό. Σε συνδυασμό με έντονη σωματική εργασία και ακατάλληλη ενδυμασία, η θερμική καταπόνηση μπορεί να προκαλέσει θερμικό στρες που συνδέεται με θερμοπληξία και λιποθυμικά επεισόδια. Το δυσμενές θερμικά περιβάλλον προκαλεί επίσης, σημαντική πτώση της παραγωγικότητας και διάσπαση της προσοχής που είναι ικανή πρόκλησης ατυχήματος. 

Οι περισσότερες γεωργικές εργασίες ρουτίνας που εκτελούνται με έκθεση των εργαζομένων στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου σε συνδυασμό με τη χρήση ερεθιστικών χημικών ουσιών θέτουν τους αγρότες σε υψηλό κίνδυνο για ερεθισμό και ασθένειες του δέρματος.

Βιολογικοί κίνδυνοι 

Κατά τη διάρκεια των γεωργικών εργασιών, οι αγρότες βρίσκονται εκτεθειμένοι σε βιολογικούς κινδύνους καθώς εργάζονται σε εγκαταστάσεις μολυσμένες από βιολογικούς παράγοντες, δεξαμενές κοπρώδους ιλύος, τάφρους και υποδομές επεξεργασίας λυμάτων. Οι βιολογικοί παράγοντες επαγγελματικού κινδύνου μπορούν να χωριστούν σε διάφορες ομάδες, όπως ιοί, βακτήρια, μύκητες, φυτικοί και ζωικοί παράγοντες. Όσον αφορά το είδος της βλάβης για το ανθρώπινο σώμα, οι βιολογικοί παράγοντες επαγγελματικού κινδύνου μπορούν να χωριστούν σε παθογόνα (βακτήρια, μύκητες, ιούς), αλλεργιογόνα (βακτήρια, μύκητες, σωματίδια των φυτών και των ζώων), βιολογικές τοξίνες (ενδοτοξίνες, μυκοτοξίνες, φυτοτοξίνες, ζωικά δηλητήρια), καρκινογόνες ουσίες (αφλατοξίνη, σκόνη ξύλου) και οι βιολογικοί φορείς που μεταφέρουν μολυσματικές ασθένειες (τσιμπούρια, κουνούπια). 

Η προέλευση των βιολογικών παραγόντων στο περιβάλλον της αγροτικής εργασίας είναι συνήθως ζωική και φυτική (σκόνη, περιττώματα ζώων, λύματα και απόβλητα). Οι παράγοντες αυτοί μεταδίδονται αερογενώς, με αερομεταφερόμενα σταγονίδια, μέσω του δέρματος και των βλεννογόνων, από δήγματα φορέων (τσιμπούρια) και σπάνια με την κατάποση.